حسابداری بودجه‌ای چیست؟ حسابداری بودجه ای شاخه‌ای از علم حسابداری است که در آن میزان بودجه و هزینه‌های مربوط به آن مشخص می‌شود. وقتی در یک بازه زمانی مشخص میزان درآمد و هزینه‌های یک شرکت تخمین زده می‌شود در حسابداری به نام بودجه ثبت می‌گردد. تدوین کردن بودجه برای ۶ ماه الی ۱ سال است و هر شرکت بازه زمانی مختص به خود را دارد. بودجه‌ای که دولت تعیین می‌کند را هم می‌توان در این سیستم حسابداری محاسبه کرد. در حسابداری بدجه‌ای دقت و سرعت عمل بالا بوده و حسابدار می‌تواند با درصد خطای کمتر کار خود را انجام دهد. بودجه برای افراد حقوقی و حقیقی قابل تعیین است پس برای آشنایی بیشتر با آن بهتر است تا انتهای متن در مجله حسابدارا همراه ما باشید.
آشنایی با انواع بودجه‌بندی در حسابداری
کنترل و نظارت بر هزینه و خرج کردن بودجه در شرکت‌های خصوصی و دولتی اهمیت زیادی دارد و د می‌تواند در بودجه‌بندی و بودجه ریزی کمک شایانی کند. در این شاخه از حسابداری طبق قوانین و اصول اعتباراتی که به عنوان بودجه به هر واحد مالی داده شده است به طور کامل از طرف شرکت یا مجموعه تدوین می‌شود. شما می‌توانید به کمک حسابداری بودجه‌ای از تمام ابزارهای لازم استفاده و بودجه و اعتبارات را به کنترل خود در بیاورید.
این سیستم اطلاعات بودجه‌ای است که راه را برای شما باز می‌کند تا به کمک نرم‌افزار بتوانید با سرعت بیشتری کار را انجام دهید. نرم افزاری که به عنوان حسابداری بودجه‌ای در اختیار شما قرار می‌گیرد می‌تواند به شکل‌های مختلف بودجه‌بندی را انجام دهد. به کمک این برنامه شما قادر هستید عملیات بودجه‌بندی، نظارت و پیگیری عملیات‌های مالی و… را با سرعت و دقت بیشتری پیش ببرید. هر شرکتی برای بودجه‌بندی و بودجه ریزی به این سیستم حسابداری نوین نیاز دارد.
نرم افزاری که تهیه می‌کنید باید گزارش‌های پیشرفته را در داشته باشد تا بتوانید به کمک آن گزارشات تفصیلی فصلی و سالانه را تنظیم کنید.با این سیستم حسابداری بودجه‌بندی به شکل‌های مختلف اعمال می‌گردد و هر شرکت می‌تواند متناسب با نیاز خود این کار را انجام دهد. در اینجا به بررسی انواع بودجه‌ریزی در حسابداری می‌پردازیم:
بودجه ریزی سنتی:
بودجه‌ریزی سنتی در سیستم حسابداری به روشی خاص اجرا می‌شود. بودجه در این روش بر اساس فصول و مواد هزینه مشخص شده بودجه تخصیص داده می‌شود. به طور کامل مشخص نیست که بودجه با چه هدفی در نظر گرفته شده اما شما می‌توانید نوع و ماهیت هر بودجه را در این سیستم حسابداری تعیین کنید. مشخص نمی‌شود که شما بودجه را برای کدام فعالیت و برنامه هزینه کرده‌اید. در این روش میزان بازدهی بودجه قابل تعیین نیست و شما نمی‌توانید تناسب بودجه و فعالیت خود را بررسی کنید.
بودجه ریزی افزایشی یا خطی:
در این روش حسابدار کار آسانی دارد و می‌تواند به راحتی بودجه تعیین و هزینه شده را مشخص کند. تدوین بودجه سال جدید بر مبنای سال گذشته دسترسی حسابدار به اطلاعات دقیق و بروز را آسان‌تر می‌کند. تعدیل قیمت کالاها و خدمات مهمترین عامل تفاوت و تغییر و نرخ تورم است که در سیستم ثبت می‌شود.
بودجه ریزی برنامه ای:
در این شاخه از حسابداری بودجه‌ای که بیشتر هم توسط سازمان‌های دولتی و اداره‌ها انجام می‌شود حسابدار می‌تواند تمام فعالیت‌ها و برنامه‌ریزی‌های سازمان در سال جاری را پیش‌بینی کند. در این راستا لیستی تهیه می‌شود که به کمک آن می‌توان میزان بودجه و دریافت آن را تعیین کرد. با بالا و پایین شدن میزان فعالیت‌های سال جدید بودجه هم دچار نوسان می‌شود.
بودجه ریزی بر مبنای صفر یا اولویت گرا:
در حسابداری بودجه‌ای شما می‌توانید کار بودجه‌ریزی را بر مبنای صفر انجام دهید. تمام فعالیت‌ها و برنامه‌های سازمان از صفر مورد بررسی قرار می گیرد تا شما بتوانید اعداد و ارقام درست را در سیستم ثبت کنید. با این کار شما مشخص می‌کنید که تخصیص دادن بودجه به این فعالیت‌ها آیا توجیه دارد یا خیر. این روش از بودجه‌ریزی بر مبنای صفر است نه سال قبل.
بودجه ریزی عملیاتی
در این روش حسابدار ۲ نوع بودجه ثابت و متغیر را اولویت کار خود قرار می‌دهد. بودجه متغیر برای فعالیت‌ها و عملیات‌های سال جاری در نظر گرفته می‌شود و شما می‌توانید آن را در پایان سال بررسی کنید که آیا تخصیص بودجه به چنین فعالیت‌هایی توجیه اقتصادی دارد. در این روش بودجه‌بندی در حسابداری امکانات خوبی در اختیار شما است و می‌توانید به تحلیل هزینه کرد بودجه هم بپردازید. برنامه‌های سازمان با دریافت بودجه می‌توانند به نتیجه نهایی دست پیدا کنند.
بودجه بندی بر مبنای فعالیت
برای انجام این کار حسابدار باید ابتدا اولویت‌های اساسی و اهداف را مشخص کند تا بتواند طبق آنها بودجه مورد نیاز را تعیین کند. وقتی شما اولویت‌بندی را انجام می دهید فعالیت‌هایی که مهم‌تر هستند سریع‌تر به بودجه مورد نیاز خود دست پیدا می‌کنند. برآورد هزینه لازم برای شروع هر فعالیت و اختصاص بودجه به آن مهمترین کاری است که در حسابداری بودجه‌ای به آن پرداخته می‌شود.
مطلب پیشنهادی: بهترین آموزشگاه حسابداری در ایران
مبانی مورد استفاده در حسابداری بودجه‌ای
حسابداری بودجه‌ای طبق مبانی خاصی پیش می‌رود و حسابدار باید میزان بودجه و هزینه را طبق این مبانی مشخص کند. برای تهیه بودجه یا همان بودجه‌بندی همیشه اهدافی مشخص می‌گردد تا بودجه‌ریزی طبق آن صورت بگیرد. اهداف کلی و نهایی این سیستم حسابداری فقط تهیه بودجه و رسیدن به فعالیت‌های مشخص نیست بلکه در این سیستم تمام بخش‌ها به صورت مجزا مورد بررسی قرار می‌گیرند. اهداف کلی و نهایی در حسابداری اهمیت زیادی دارند چون بودجه بر اساس آنها مشخص می‌شود.
اگر اهداف به درستی تعریف نشوند بودجه‌بندی و بودجه‌ریزی به خوبی عملی نخواهد شد. در حسابداری بودجه‌ای شما شاهد مبانی خاصی هستید که توجه به آنها اهمیت زیادی دارد. این مبانی مهم و کاربردی عبارتند از:
- بودجه بندی بر مبنای نقدی: در حسابداری بودجه شما می‌توانید بودجه‌بندی را بر مبنای نقدی در نظر بگیرید. در این روش پیش‌بینی تمام اعتبارات و پرداخت‌های یک شرکت یا سازمان تنها بر مبنای نقدی است و می‌توان به کمک آن محدودیت‌های پرداخت را معین کرد. برای کنترل کردن مخارج و طبیق دادن آن با اصول و مقررات موجود این روش بهترین گزینه است که بازدهی خوبی هم دارد.
- بودجه بندی بر مبنای تعهدها: در این شاخه از علم حسابداری این امکان برای حسابدار فراهم شده تا بتواند بر مبنای تعهدها کار بودجه‌بندی را انجام دهد. با این روش می‌توان ایجاد تعهد، محدودیت‌های پرداخت و اعتبارات را در یک سازمان مشخص کرد. وقتی تعهدها مبنا قرار می‌گیرند به کمک اعتبارات می‌توانید قراردادهای قابل پرداخت را اجرا کنید و این اعتبارات را همیشه مجوز قانونی خود قرار دهید.
- بودجه بندی بر مبنای تعهدی: این روش به ظاهر به روش قبلی شباهت دارد اما در آن سیستم حسابداری متفاوت است و ایجاد تعهدها و اعتبارات حدود پرداخت را به هیج وجه شامل نمی‌شود. در این سیستم شما می‌توانید با استفاده از نظام خزانه‌داری وجود نقد را به خوبی کنترل کنید. مزیت این روش بالا بوده چون به خوبی شفاف‌سازی می‌کند و اطلاعاتی که مربوط به بدهی و بودجه است به صورت کاملا واضح مشخص می‌گردد. با این کار می‌تواند سیاست‌گذاری‌های دولتی و خصوصی را به خوبی تشریح کرد.
اگر چه در حسابداری بودجه‌ای این ۳ مبنا اهمیت زیادی دارند اما شما باید برای تهیه بودجه استانداردها و قوانین مشخصی را رعایت کنید. اگر بودجه‌ریزی طبق اهداف و اصول نباشد قطعا سازمان با کسری بودجه مواجه خواهد شد. اگر اهداف شما قابل دستیابی و سیاست‌ها مشخص باشد قطعا بودجه‌بندی با چنین مبنایی به درستی انجام خواهد شد. شرکت‌هایی که ساختار سازمانی مشخصی دارند بیشتر بر این مبنا پایبند هستند و کار حسابداری بودجه‌ای را با دقت و طبق اصول انجام می‌دهند.
در صورتی که برای هر بخش مسئولیت‌ها تعیین شود مشخص کردن میزان بودجه هم کار راحتی خواهد بود. مشخص کردن نوع هزینه و میزان آن یک اصل مهم است که در کنار مبنا باید مد نظر گرفته شود. برای بررسی ارقام بودجه نیاز است که هر سازمان نظام حسابداری مشخصی داشته باشد تا بتواند بدون محدودیت بودجه را پیش‌بینی و تعیین کند.
تاثیر متقابل بودجه و حسابداری
حسابداری بودجه‌ای دارای ۲ رکن اصلی یعنی بودجه و هزینه است که این دو با هم رابطه مستقیمی دارند چون بودجه بر اساس اهداف و میزان هزینه‌ها مشخص می‌شود. بودجه در این سیستم حسابداری نقش اساسی را ایفا می‌کند و می‌تواند تاثیر زیادی روی بخش‌های دیگر داشته باشد. وقتی بودجه تعیین می‌شود اهداف هم دچار تغییر می‌شوند چون باید متناسب با میزان بودجه شکل بگیرند. بودجه و نظام حسابداری بر یکدیگر تاثیراتی متقابل دارند. نظام حسابداری زمانی با مشکل مواجه می‌شود که شما بودجه و اعتبارات کافی برای امور در نظر نگرفته‌اید.
کسری بودجه می‌تواند سیستم حسابداری را با مختل مواجه کند. برای پیش‌بینی بودجه برای دوره‌های مالی مختلف نیاز است که نظام حسابداری تمام آمار و گزارشات را با دقت بالا تهیه و در اختیار مسئولین مربوطه قرار دهد در صورتی که گزارشات سیستم حسابداری به موقع آماده نشوند بودجه‌بندی هم در زمان مشخص انجام نمی‌شود. در اجرای درست بودجه کنترل مهمترین امر است و باعث می‌شود تا سازمان‌ها سیاست‌های مقرر شده در بودجه را دنبال کنند.
استفاده صحیح از نقدینگی در این شرایط اهمیت زیادی دارد و کمک می‌کند تا بودجه صرف اهداف تعیین شده گردد. حسابداری بودجه‌ای در سازمان‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد و دولت برای بودجه‌بندی از این سیستم استفاده می‌کند. ارائه برنامه‌های بودجه‌ای به مسئولین باعث شده تا بودجه به اهدافی که اولویت بندی شده‌اند تخصیص داده شود. اگر فعالیت‌ها و اهداف سازمان از میزان بودجه بیشتر باشد قطعا آن شرکت با کسری بودجه مواجه خواهد شد که تامین کردن آن سخت است. این نشان می‌دهد که بودجه تاثیری متقابل بر نظام حسابداری بودجه‌ای دارد.
مطلب پیشنهادی: اصول حسابداری چیست؟
مزایای استفاده از بودجه و بودجه‌بندی در حسابداری
استفاده از حسابداری بودجه‌ای و بودجه‌بندی در آن مزیت‌های زیادی برای دولت و سازمان‌های مختلف به همراه دارد. مهمترین مزیت این سیستم ثبت دقیق میزان بودجه و هزینه‌های مرتبط با آن است که در چنین شرایطی بودجه تنها صرف اهداف و فعالیت‌های تعیین شده خواهد شد. وقتی میزان درآمد و هزینه‌های یک شرکت در بازه زمانی را به عنوان بودجه ثبت می‌کنید همیشه به آن دسترسی خواهید داشت. هر فعالیتی که به هزینه و درآمد سازمان مربوط شود در بودجه دسته‌بندی می‌شود.
مزیت دیگر استفاده از این سیستم حسابداری مدیریت هزینه ها است که کمک می‌کند تا هرینه‌ها بیشتر از بودجه شرکت نشود. با بکارگیری سیستم حسابداری بودجه‌ای مدیریت ملزم می‌شود که برنامه‌ریزی های دقیقی را برای شرکت یا سازمان در نظر بگیرد. ضرورت برنامه ریزی باعث پیشرفت مجموعه خواهد شد. شما به کمک این شاخه از علم حسابداری می‌توانید برنامه مشخصی را ارائه کنید و برای عملکرد خود ارزیابی دقیقی داشته باشید.
با این کار شما برای انجام اهدافتان یک چهارچوب منظم خواهید داشت. بهبود هماهنگی و ارتباطات بین بخش ها می تواند مزیت دیگر بودجه‌بندی در سیستم حسابداری باشد. ایجاد وحدت و هماهنگی بین تمام واحدهای سازمان آن هم به کمک بودجه باعث پیشرفت سازمان می‌شود و با این کار شرکت می‌تواند ارتباطات گسترده‌تری را تجربه کند. بالا رفتن سطح بازدهی یک مزیت مهم است که می‌تواند به رشد سازمان و تمام بخش‌های آن کمک کند.
کالا و خدماتی که قصد ارائه آنها را دارید به خوبی مشخص می‌شوند و شما می‌توانید رابطه‌ای شفاف با آنها داشته باشید. با بودجه‌بندی ابزارهای مدیریتی ترویج داده می‌شوند تا در دسترس همه قرار بگیرند. از دیگر مزیت‌ها می‌توان به تهیه و تنظیم جزییات برنامه و فعالیت‌های مورد نظر اشاره کرد.
در حسابداری بودجه‌ای فعالیت‌ها بر اساس اعداد و ارقام دوره‌های مختلف مشخص می‌شوند. هزینه فعالیت‌های شرکت در آینده به خوبی برآورد خواهد شد. برای رسیدن به اهداف مورد نظر فعالیت تمام بخش‌های سازمان هماهنگ خواهد شد. حد و حدود تمام واحدهای موجود در شرکت بر اساس میزان بودجه مشخص می‌گردد. اگر انحرافات مالی در سازمان ایجاد شده باشد در این سیستم حسابداری به درستی مشخص می شود.
کلام آخر
در حسابداری بودجه‌ای تمام حد و حدود و اهداف سازمان تعیین می‌شود تا بتوان به کمک آن بودجه مورد نیاز را مشخص کرد. در اقتصاد خرد بودجه به عنوان یک شاخص مهم معرفی می‌شود که می‌تواند هزینه ها را به خوبی پوشش دهد. از خانواده گرفته تا شرکت‌ها و دولت همه برای پیش‌بینی هزینه ها و درآمد به این نظام حسابداری نیاز دارند. برای مشخص کردن فعالیت های اقتصادی یک سازمان است بودجه به عنوان یک ابزار مالی عمل می کند. اگر شرکتی با کسری بودجه مواجه شود میزان درآمد و هزینه های آن بررسی خواهد شد. درآمد بدست آمده باید صرف اهداف تعیین شده گردد.
